ÇELİK
(ERZİNCAN)
Oyun Kökeni: Çelik, Türkiye (Erzincan / Refahiye / Gökseki Köyü) kökenli bir oyundur.
Oyunun Bilinen Diğer İsimleri:
Çelik (Binmeli): Türkiye (Niğde / Çukurkuyu)
Çelik (Kahramanmaraş): Türkiye (Kahramanmaraş / Pazarcık ilçesi)
Çelik Çomak (Eskişehir): Türkiye (Eskişehir)
Çelik Çomak (Sakarya): Türkiye (Sakarya / Kaynarca)
Çelik – Çubuk: Türkiye (Tunceli / Çemişgezek)
Gagar: Uygurlar
Gömme Çelik – Gömü: Türkiye (Mersin / Silifke)
Hümmet (Tak Çelik): Türkiye (Niğde / Koyunlu)
Lingiri: Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti
Met (Kastamonu): Türkiye (Kastamonu)
Met (Sakarya): Türkiye (Sakarya / Kaynarca)
Sülü Değnek: Türkiye (Malatya)
Vıtgıdi: Türkiye (Erzincan / Refahiye / Gökseki Köyü)
Oyunun Oynadığı Yer: Açık Alan
Oyun Türü: Sokak Oyunu (Düz ve geniş bir alan)
Katılımcı Sayısı: Grup Oyunu (En az 2 kişi ile oynanır)
Amaç: Her oyun için farklılık göstermektedir.
Terimler:
Birin Salık: Oyuncunun değneği ile vurarak çeliği yerden kaldıramaması.
Çarpmanlı: Yer çeliğindeki gibi kapmanlının yanı sıra uzunca bir değnekle çelinen çeliğe havadayken vurması.
Çelen: Yelekçi çeliği düştüğü yerden alıp çizilmiş yuvarlağın içine atmaya çalışırken yelekçinin çeliği çizgi içine düşürmemesi için mücadele eden diğer oyuncu.
Çelme Hakkı: Oyuncunun değneği ile vurarak çeliği yerden kaldırma hakkı (sırası).
Fos: Çelik çelinip yelen tarafından atılınca yuvarlak çizgisine değmesi.
İkin Salık: Aynı oyuncunun değneği ile ikinci kez vurarak çeliği yerden kaldıramaması.
Yelekçi – Yelen: Oyun sırası gelen ve oyunu oynayan oyuncu.
Yer Kırağısını Aldı: Çeliğin yere değmesi.
Tıktık: Değneğin altta çeliğin üstte vurulup saydırılması.
Tuuuu in bire: Sayısını yanlış anımsayan veya sayarken yanlış sayana oyuncuya hitaben söylenir. Böyle bir durumda yanlış anımsayan veya yanlış sayan oyuncunun kazandığı sayılar gider yeniden birden başlamak zorunda kalır.
Üçün Salık: Aynı oyuncunun değneği ile üçüncü kez vurarak çeliği yerden kaldıramaması.
Oyun Malzemeleri (Gereç, materyal): Her oyun içinde farklılık göstermektedir.
Kurallar: Bu oyun erkekler (10 yaş ve üzeri) tarafından oynanmaktadır.
Oyuna İlişkin Genel Kurallar:
Sayı sayma, kas ve beyin kontrolü, yarışma duygusu vb. işleri içinde toplayan bir oyun.
Oyunun Oynanışı
Kış mevsimi oyunlarının olmazsa olmaz denilen oyunlarının başında gelir. Üç çeşittir;
1. Yer Çeliği,
2. Emenli (Emenni) Çelik,
3. Şeker Çeliği.
Yer Çeliği
֍ Yer çeliğinde sağlam ve kalın bir değnek hazırlanır.
֍ Bu değnek genellikle söğüt veya çam ağacından olur.
֍ Çelik on beş santimetre kadar uygun kalınlıktaki davşınak ağacından bir tarafı alttan üste, diğer yanı üstten alta doğru birer santimetrelik altmış derecelik açıyla kesilerek hazırlanır.
֍ Yere bir doğru çizgi çizilir ve çelik bu çizgiyi ortalayacak biçimde konur.
֍ Oyuncu elindeki değnekle çeliğin ucuna vurur havalanınca ve uygun ortam olunca ortasına vurularak ileriye gitmesini sağlar.
֍ Zaten çeliğin davşınaktan yapılmasının sebebi her defa vurulduğundan dayanıklı olmasıdır.
֍ Değnek çizginin üstüne yatırılır.
֍ Yelekçi ya da yelen dediğimiz kişi çeliğin düştüğü yerden değneğe çeliği atar.
֍ Eğer çeliği değneğe vurursa yelekçi değişir.
֍ Çeliğin başındaki çeliği yerden kaldıramazsa buna “Birin Salık” denir.
֍ Aynı oyuncu çeliği düzeltme yapmadan ikinci kez dener.
֍ Olmazsa buna “İkin Salık” denir.
֍ “Üçün Salık“ta da vuramazsa oyunda “Çelme Hakkı” öbür oyuncuya geçer.
֍ Oyun hareketli olsun diye çelinen çelik yere düşmeden kapılırsa değneğe atmadan yelekçi değişir.
֍ Oyunda kapmanlı olup olmayacağı başlamadan önce kararlaştırılır.
֍ Oyun iki kişiyle oynandığı gibi iki küme yapılarak yeteri kadar kişiyle de oynanabilir.
֍ Düşünce ve uygulamanın eş güdümü açısından güzel bir oyundur.
Emenli (Emenni) Çelik
֍ Emenli çelik oyununun çeliği söğüt veya kavaktan iki ucu düzgün kesilmiş biçimde olur.
֍ İki – iki buçuk metre yarıçapında bir yuvarlak çizilir.
֍ Merkeze de çeliği çeleceğimiz yönde beş santimetre kadar uzunlukta emen kazılır.
֍ Değneğin bir ucu emenin içine sokulur ve çelikte emenin üstüne yerleştirilir.
֍ Değnek bastırılarak yukarı doğru kaldırılırken çelik gidebildiği kadar ileriye fırlatılır.
֍ Bunda çeliğin emene konuşu değneğin yerleştirilişi ve itilişi çeliğin ileri gidiş hızını etkiler.
֍ Yelekçi çeliği düştüğü yerden alıp çizilmiş yuvarlağın içine atmaya çalışırken çelen çocukta yuvarlağa sokmamak için elindeki değnekle atılan çeliğe vurup çizgi içine düşürmemeye çalışır.
֍ Yelekçi ulaştıramazsa veya çelen vurarak çizgiden uzağa düşürürse çizgiden başlayarak değneğin boyuyla arayı sayarak ölçülür.
֍ Bu sayının üstüne değnekle çeliğin altına vurarak saydığını ekler bu bir seferde alınan sayı olur.
֍ Değneğin altta çeliğin üstte vurulup saydırılmasına “Tıktık” denir.
֍ Üçten çok tıktık vuran bütün oyuncular tarafından alkışla ödüllendirilir.
֍ Tıktık oyuna kimin başlayacağının bilinmesi içinde başvurulan bir yöntemdir.
֍ Çok vuran oyuna başlamayı hak eder.
֍ Çelik çelinip yelen tarafından atılınca yuvarlak çizgisine değiyorsa buna “Fos” denir.
֍ Fos olunca aynı elde değnek elin ayasında, çelikte önde başparmakla orta parmak arasında tutulurken dikçe yukarıya atılıp yere düşmeden vurularak çelinmesi gerekir.
֍ Bu işlem üçüncü salıkta da vurulamazsa yelek değiştirilir.
֍ Bu çelik oyununda da yer çeliğindeki gibi kapmanlının yanı sıra uzunca bir değnekle çelinen çeliğe havadayken vurulabilirse yelekçi el değiştirir.
֍ Buna da “Çarpmanlı” denir. Sayı temeline dayanan bu oyunda hangi sayıya varınca çıkılacağı oyunun başında kararlaştırılır.
֍ Ulaşılan sayının unutulmaması oyun kadar önemlidir.
֍ Sayısını yanlış anımsayan veya sayarken yanlış sayana “Tuuuu, in bire!” denildiğinde kazandığı sayılar gider yeniden birden başlamak zorunda kalır.
֍ Bu yüzden iki tarafta hem kendi sayısını hem de arkadaşının sayısını aklında tutmak zorundadır.
Şeker Çeliği
֍ Şeker çeliği en zor çelik oyunudur.
֍ Emenli çelikteki gibi yuvarlak oluşturulup yuvarlağın merkezine bir değnek dik olarak dikilir.
֍ Çelik bu değneğin üst kısmına ortalayacak biçimde yerleştirildikten sonra elimizdeki değnekle çeliğin arka alt bölümünden vurularak ileriye gitmesi sağlanır.
֍ Kapmanlı ve çarpmanlı durumu, çeliğin yuvarlağın içine atılışı, sayma ve tıktık işlemleri emenli çelikteki gibi oynanır.
֍ Çelik fos gelirse değnek havaya kaldırılıp bükülen ayak arasından uzatılır.
֍ Öteki eldeki çelik değneğin üzerine doğru getirilip yukarıya doğru vurulur.
֍ Hemen değnek ayak arasından çıkarılıp yere düşmeden çeliğe vurulup ileri gitmesi sağlanır.
֍ Çelik yere değmişse vurulsa bile sayılmaz, “Yer Kırağısını Aldı” denir.
֍ Üçüncü elde de vurulamazsa yelekçi değişir.
֍ Oyun aynı şekilde devam edip gider.
