AŞIK ATUV
(AŞIK ATMA)
Oyun Kökeni: Aşık Atuv (Aşık Atma), Kafkasya (Karaçay-Malkarlar) kökenli bir oyundur.
Aşık oyunu, tarihi bir Türk oyunu olarak kabul edilir. Oyunu ne zaman, nerede çıktığı bilinmemektedir. Çok eski zamanlardan günümüze Türk halklarının yaşadığı coğrafyalarda çocuklar başta olmak üzere her yaş gurubu tarafından yaygın oynanan kurallı bir oyundur. Oyunun yanı sıra bir çok halkta aşık kemiğini fal, kumar, müzik aleti parçası içinde kullanıldığına şahit olmaktayız.
Günümüzde oyun türü yönünden en zengin oynayanlar Türkistan’da (Orta Asya): Kazaklar, Kırgızlar, Türkmenler, Özbekler, Karakalpaklar; Rusya Federasyonu’na bağlı Sibirya coğrafyasında: Altay, Tuva, Hakas, Televit, Başkut ve Tatarlar; Kafkasya’da: Karaçay-Malkarlar, Kumuklar, Nogaylar; Afganistan’da: Özbekler ve Kazaklar; İran’da: Horasan Türkleri/Kaşgaylar, Güney Azerbaycanlılar, Ortadoğu’da; Suriyeli ve Iraklı Türkmenler, Balkanlar’da: Bulgaristan Türkleri, Romanya Tatarları ayrıca, Anadolu’nun birçok bölgesinde aşık oyunlarının oynandığı bilinmektedir.
Türk halklarının yayıldığı coğrafyalarda Türklerin etki ettiği halklarında aşık oyununu oynadıkları aşikardır. Türk Dünyasında aşık oyununa, Türkiye’de aşık veya aşuk, Azerbaycan’da aşığ, Kazakistan’da asık, Kırgızistan’da aşık, çükö, Özbekistan’da aşık, Türkmenistan’da aşık, Karaçay-Malkarlar’da Aşık denir.
Aşık kemiği, koyunların ve keçilerin arka bacaklarında bulunan, dört yüzü olan bir hayvan eklem kemiğidir.
Oyunun Bilinen Diğer İsimleri:
Alçi: Kafkasya (Karaçay-Malkarlar)
Asık: Kazakistan
Asyk (Aşık) Sayışmaca: Kazakistan
Aşığ: Azerbaycan
Aşık: Kafkasya (Karaçay-Malkarlar)
Aşık: Kırgızistan
Aşık: Özbekistan
Aşık: Türkmenistan
Aşık (Erzurum) – Versiyon 1: Türkiye (Erzurum)
Aşık (Erzurum) – Versiyon 2: Türkiye (Erzurum)
Aşık (Gaziantep) – Versiyon 1: Türkiye (Gaziantep)
Aşık (Gaziantep) – Versiyon 2: Türkiye (Gaziantep)
Aşık (Gaziantep) – Versiyon 3: Türkiye (Gaziantep)
Aşık – Çember: Türkiye (Sivas)
Aşık Tiyirişüv / Aşık Değdirmece: Kafkasya (Karaçay-Malkarlar)
Aşuk: Türkiye
Aşşık: Türkiye (Niğde / Çukurkuyu)
Atıp Vurmaç: Türkiye (Gaziantep)
Ben Kişiyim: Türkiye (Gaziantep)
Bindirip Almaç: Türkiye (Gaziantep)
Cärtikäm: Kırgızistan
Çıkıp Oynav: Kafkasya (Karaçay-Malkarlar)
Çift Aşık: Türkiye (Gaziantep)
Çükö: Kırgızistan
Därtkäm: Kırgızistan
Dättikäm: Kazakistan
Dattikem – Dört Aşık (Därtkem / Tört Aşık): Kırgızistan
Dört Aşık: Türkiye (Gaziantep)
Dört Aşşık: Türkiye (Gaziantep)
Dörtaşık: Azerbaycan
Gülleli Aşık: Türkiye (Gaziantep)
Hamur Dökmece: Türkiye (Gaziantep)
Han – Biy: Kafkasya (Karaçay-Malkarlar)
Hillem Gel: Türkiye (Gaziantep)
Huna Teşik / Güren: Kafkasya (Karaçay-Malkarlar)
Koçhar (Koç): Kafkasya (Karaçay-Malkarlar)
Kulak Çekmeç: Türkiye (Gaziantep)
Sadra: Kafkasya (Karaçay-Malkarlar)
Saka / Sakka: Kafkasya (Karaçay-Malkarlar)
Say Çakmak: Türkiye (Gaziantep)
Sokak Kurmaca: Türkiye (Gaziantep)
Tärtikäm: Kazakistan
Tohana: Kafkasya (Karaçay-Malkarlar)
Tört Aşık: Kırgızistan
Vurup Dödürmeç: Türkiye (Gaziantep)
Oyunun Oynadığı Yer: Kapalı Alan
Oyun Türü: Oda Oyunu
Katılımcı Sayısı: Grup Oyunu (En az 2 kişi ile oynanır)
Amaç: Rakip oyuncuya ait tüm aşıkları kazanmak.
Terimler:
Alçı: En büyük aşık taşına verilen ad.
Aşığın Alçı Düşsün: Oyuncuların birbirlerine şans dilemek için kullandıkları söz.
Cuğutur (Eneke/Sakka/Saka): Oyuncunun atarken kullandığı boyanmış, delip içine kurşun dökülmüş aşığa verilen ad.
Koçhar: Oyuncunun atarken kullandığı boyanmış, delip içine kurşun dökülmüş aşığa verilen ad.
Şobura: Boynuz
Oyun Malzemeleri (Gereç, materyal): Her oyuncuya eşit miktarda Aşık.
Kurallar: Bu oyun erkekler (6 yaş ve üzeri) tarafından oynanmaktadır.
Oyuna İlişkin Genel Kurallar:
– Türk tabiiyetinden gelen ve Kıpçak Türkçesi konuşan Karaçay-Malkarlar fiziki olarak dağlık bölgelerde yaşayan bir halktır. Geçmiş dönemlerde iletişim ve toplumsal ortamların çok gelişmediği dönemlerde bir iletişim aracıydı.
– Karaçay-Malkarlarda aşık oyununun tüm dönemlerdeki en önemli rolü şüphesiz nesiller arasındaki iletişimi sağlaması olmuştur. Kimi aşık oyunlarında evin büyüğünün çocuklar veya gençlerle eşleşerek oynaması tercih edilir. Bundaki gerekçe aşık oyunu vasıtasıyla nesiller arasında iletişim kurma, onların hayat tecrübelerini çocuklar ve gençlere anlatması için bir fırsat yaratmasıdır. Destanlarımız, atasözlerimiz, deyimlerimize kadar sinmiş bu oyunda büyükler küçük oyunculara “Aşığın alçı düşsün” diyerek şans diler. Aşığın öncelikli duruşuna göre “alçı” en büyük taşa verilen ismidir. Bu yüzden “aşığın şans getirsin” anlamında söylenir diyebiliriz…
– Aşık oynarken, yaşlılar çocuklara hikayeler anlatır, ahlak ve sözlü edebiyat (hikaye, masal, atasözleri ve deyimleri vb.) birikimlerini aktarırlar. Kuşaklar arası bu yakınlaşma aşık oyununu çok sevilen ve eğlenceli bir oyun haline getiriyordu. Aşıklar toplandıktan sonra kök boyalar veya kına ile boyanır.
– Karaçay-Malkarlarda aşık oyunun birçok türü vardır. Huna Teşik/ Güren oyun (Delik Duvar/Daire-Yuvarlak oyunu), Aşık Atuv (Aşık Atma), Aşık Tiyirişüv (Aşık Değdirmece), Han-Biy Oyunu (Han-Bey atma oyunu), Koçhar (Koç), Çıkıp Oynav (Çıkararak oynamak), Tohana, Sadra oyun, Alçi oyun, Saka/Sakka oyun vb. Oyunların adları ve kuralları Karaçay-Malkarlıların yaşadığı yerlere göre değişiklik gösterebilmektedir. Kimi aşıklar boyanarak, kimileri delip içine kurşun dökerek kullanılmaktadır. İçi delinerek, kurşun dökülen atıcının aşığı olduğu için ona “Koçhar” veya “Cuğutur” (Eneke/Sakka/Saka) denilir.
– Karaçay-Malkarların sıklıkla oynadığı aşık oyunu türüdür.
– Konuk gelince özellikle kış aylarında dağlık bölgelerde yaşayan Karaçay-Malkarlılar bu oyunu sıklıkla oynarlar.
– Genelde oyuncuların tamamı çocuk olsa da evin en yaşlılarından birinin çocuklarla oynaması tercih edilir.
– Aşık Atuv (Aşık Atma) oyunu en az 2 kişi ile oynanır.
– Oyun ne kadar kalabalık oyuncu ile oynanırsa o kadar keyifli ve eğlenceli olur.
– Aşık Atuv (Aşık Atma) oyunu kazanımları:
- Akıl Yürütme Becerileri
- Algılama Becerisi
- Bağlamsal Düşünme
- Başarıyı Tebrik
- Bir Hareketi Sürdürme (Psikomotor Beceriler)
- Büyük Kas Gelişimi (Fiziksel Beceriler)
- Çeviklik
- Denge (Psikomotor Beceriler)
- Diğer Oyuncuların Duygularını Anlama
- Dikkat
- Dikkati Yoğunlaştırmak (Bilişsel Beceriler)
- Düşünme Becerileri
- El ve Motor Becerileri
- El – Ayak Koordinasyonu (Psikomotor Beceriler)
- El – Göz Koordinasyonu (Psikomotor Beceriler)
- Görsel Algı
- Hareketleri Hızlandırmak
- Hızlı Düşünme
- İletişim Becerileri
- İletişim ve Sosyalleşme (Sosyal ve Dil Becerileri)
- İnce Kas Becerileri (Psikomotor)
- Karar Verme (Bilişsel Beceriler)
- Konsantrasyon (Bilişsel Beceriler)
- Kurallara Uyma (Duyuşsal Beceriler)
- Küçük Kas Gelişimi (Psikomotor Beceriler)
- Mantık Yürütme
- Mesafe Algısı
- Odaklanma
- Otokontrol
- Oyuncuların Birbirleriyle Etkileşim Kurması
- Öz Güven (Duyuşsal Beceriler)
- Paylaşım
- Sabır
- Sıralı Düşünme
- Stratejik Düşünme
- Strateji Geliştirme (Bilişsel Beceriler)
- Tepki Hızı (Psikomotor Beceriler) Gelişimi Destekleme
Oyunun Oynanışı
֍ Oyun en az iki kişiyle oynanmaktadır.
֍ Ne kadar çok kişi ve aşıkla oynanırsa o kadar eğlenceli olur.
֍ Kök boya, kına vb. yöntemlerle boyanan aşıklar oynamadan önce yere (keçe, kilim veya halı) daire şeklinde otururlar.
֍ Oynayan çocuklar (kişiler) kimin önce ve hangi sırayla oynayacağını belirlemek için birer tane aşık atarlar.
֍ Aşıkların büyükten küçüğe doğru öncelik sırası şöyledir:
– Kıt,
– Şobura,
– Alçi,
– Tav,
– Fuk,
– Çik’tir.
֍ Aşık oynayan çocuklara eşit sayıda aşık dağıtılır.
֍ Dağıtılan aşıklar oynama sırası belirlendikten sonra oyuncular kaç aşıkla başlayacaklarını belirlerler.
֍ Genelde oyuncu sayısı çok olursa az aşıkla katılım tercih edilir.
֍ En az her oyuncu 2 aşıkla katılabilir.
֍ Yere atılan aşıklar arasında bir biri üzerine binen veya yapışık olanlar oyuncuların kabulüyle yerden alınıp tekrar atılabilir.
֍ Oyuncular aşıkları birbiriyle vuruştururken yerden parmağı sürükleyerek vuramazlar.
֍ Bu kural hatası demektir ve kendinden sonraki oyuncuya tekrar atarak oynama hakkı verir.
֍ Yere düşen aşıklar sadece eşleşen ikinci aşığa vurarak, birini seçip almak suretiyle oynanır. Örneğin, aşıklar atıldı. Yerdeki aşıklardan alçi ile alçi, tav ile tav, fuk ile fuk, çik ile çik bir birine vurulur. Eğer vururken eşleşen iki aşık dışında üçüncü bir aşığa atılan aşık değerse, o zaman oyuncu yanar ve sonraki oyuncu yerdeki aşıkları alıp tekrar atarak oyunu başlar.
֍ Oyuncu aşıkları attıktan hemen sonra şobura (boynuz) veya kıt gelirse, ortadaki aşıkları tüm oyuncular kapmaya çalışır.
֍ Kim kaç aşık kaparsa o aşıklar onundur.
֍ Oyun esnasında en önemli ayrıntıların biri eşleşen iki aşık bir biriyle tokuştuktan sonra yerden birini alırken kalan aşığın diğer aşıkların işine yarayacak eş olmasını sağlayabilmektir.
֍ Oyun tüm aşıkları toplayıp kazanıncaya kadar sürer.
Oyunun videosu:
© Oyun Kütüphanesi, 2020.
Her haklı saklıdır.
