AŞIK TİYİRİŞÜV / AŞIK DEĞDİRMECE
Oyun Kökeni: Aşık Tiyirişüv / Aşık Değdirmece, Kafkasya (Karaçay-Malkarlar) kökenli bir oyundur.
Aşık oyunları genelde çocuklar tarafından oynansa da kimi destan, efsane ve anlatımlarda beyler arasında, hanlar arasında oynanan oyunlar olduğunu da ortaya koymaktadır. Bunlara en açık örneklerin biri Karaçay-Malkarların en eski destanı kabul edilen Nart Destanı’nda yer almaktadır. Destana göre çocuklar aşık oynarken, destan kahramanı Alavgan’ın adına ant içiyorlar. Bu destanda anlatılan hikayelerin eski zamanlara ait olduğunu kabul edilirse, aşık oyununun yüzlerce yıl önce, Teyri (Tanrıcılık) inancının yaşandığı dönemlerden buyana oynana geldiğini söyleyebiliriz.
Aşık oyunu ayrıca Kafkasya dışında Orta Asya Türk halklarının destanlarında da zikredilmektedir. Örneğin; Kitab-ı Dede Korkut Ala Lisan-ı Taife-i Oğuzhan’da (Dede Korkut Kitabı) anlatılan Dirse Han Oğlu Boğaç Han Destanı’nda “Meğer sultanım, Dirse Han’ın oğlancığı üç de kabile çocuğu meydanda aşık oynuyorlardı” cümlesinde, yine Kırgızların Manas Destanında“…Manas, karargahta aşık oynuyordu; o sırada kalabalık bir kervan geldi… Han’ın adamı ile Han’ın devesine karşı gelenler ölümle cezalandırılırdı. Arada Han’ın adamları yoktu, onlar develerinin dizginini tutup, söz dinlemeden Çince bir şeyler söyleyerek karargâhı geçtiler. Bu esnada aslan Manas elindeki aşıkla bir kenardaki aşığa vurdu. Aşık sıçrayıp uçarak, önündeki devenin ayağına ok gibi isabet etti, deve olduğu yerde düştü. İkinci aşık öndeki eşeğin ayağına saplandı ve o da yıkıldı…” şeklinde anlatılmaktadır.
Karaçay-Malkarlarda yukarıda anlattığımız en çok oynanan aşık oyunları gibi daha bir çok oyun türü vardır. Bazı aşık oyun türlerinin Anadolu’nun bir çok yerinde taş, gazoz kapakları veya cevizlerle oynanmakta olduğunu görebiliriz. Aşık oyunlarının amaçları arasında çocukların cesaret, hız ve denge, mücadele, strateji v.b. bir çok özelliğini geliştirmek olduğunu görmekteyiz.
Oyunun Bilinen Diğer İsimleri:
Alçi: Kafkasya (Karaçay-Malkarlar)
Asık: Kazakistan
Asyk (Aşık) Sayışmaca: Kazakistan
Aşığ: Azerbaycan
Aşık: Kafkasya (Karaçay-Malkarlar)
Aşık: Kırgızistan
Aşık: Özbekistan
Aşık: Türkmenistan
Aşık (Erzurum) – Versiyon 1: Türkiye (Erzurum)
Aşık (Erzurum) – Versiyon 2: Türkiye (Erzurum)
Aşık (Gaziantep) – Versiyon 1: Türkiye (Gaziantep)
Aşık (Gaziantep) – Versiyon 2: Türkiye (Gaziantep)
Aşık (Gaziantep) – Versiyon 3: Türkiye (Gaziantep)
Aşık Atuv (Aşık Atma): Kafkasya (Karaçay-Malkarlar)
Aşık – Çember: Türkiye (Sivas)
Aşuk: Türkiye
Aşşık: Türkiye (Niğde / Çukurkuyu)
Atıp Vurmaç: Türkiye (Gaziantep)
Ben Kişiyim: Türkiye (Gaziantep)
Bindirip Almaç: Türkiye (Gaziantep)
Cärtikäm: Kırgızistan
Çıkıp Oynav: Kafkasya (Karaçay-Malkarlar)
Çift Aşık: Türkiye (Gaziantep)
Çükö: Kırgızistan
Därtkäm: Kırgızistan
Dättikäm: Kazakistan
Dattikem – Dört Aşık (Därtkem / Tört Aşık): Kırgızistan
Dört Aşık: Türkiye (Gaziantep)
Dört Aşşık: Türkiye (Gaziantep)
Dörtaşık: Azerbaycan
Gülleli Aşık: Türkiye (Gaziantep)
Hamur Dökmece: Türkiye (Gaziantep)
Han – Biy: Kafkasya (Karaçay-Malkarlar)
Hillem Gel: Türkiye (Gaziantep)
Huna Teşik / Güren: Kafkasya (Karaçay-Malkarlar)
Koçhar (Koç): Kafkasya (Karaçay-Malkarlar)
Kulak Çekmeç: Türkiye (Gaziantep)
Sadra: Kafkasya (Karaçay-Malkarlar)
Saka / Sakka: Kafkasya (Karaçay-Malkarlar)
Say Çakmak: Türkiye (Gaziantep)
Sokak Kurmaca: Türkiye (Gaziantep)
Tärtikäm: Kazakistan
Tohana: Kafkasya (Karaçay-Malkarlar)
Tört Aşık: Kırgızistan
Vurup Dödürmeç: Türkiye (Gaziantep)
Oyunun Oynadığı Yer: Açık Alan
Oyun Türü: Sokak Oyunu (Düz ve geniş bir alan)
Katılımcı Sayısı: Grup Oyunu (En az 2 oyuncu ile oynanır)
Amaç: Oyundan tüm oyuncuların ve seyredenlerin eğlenmiş ve mutlu bir şekilde ayrılmış olması.
Terimler:
Oyun Malzemeleri (Gereç, materyal): Her oyuncu için eşit miktarda Aşık.
Kurallar: Bu oyun erkekler (8 yaş ve üzeri) tarafından oynanmaktadır.
Oyuna İlişkin Genel Kurallar:
– Oyunun en önemli kuralı göğüs hizasından aşığa kol uzunluğu mesafesinden yere bırakarak değdirmesidir.
– Aşık Tiyirişüv / Aşık Değdirmece oyunu en az 2 kişi ile oynanır.
– Oyun ne kadar kalabalık oyuncu ile oynanırsa o kadar keyifli ve eğlenceli olur.
– Aşık Tiyirişüv / Aşık Değdirmece oyunu kazanımları:
- Akıl Yürütme Becerileri
- Algılama Becerisi
- Bağlamsal Düşünme
- Başarıyı Tebrik
- Bir Hareketi Sürdürme (Psikomotor Beceriler)
- Büyük Kas Gelişimi (Fiziksel Beceriler)
- Çeviklik
- Denge (Psikomotor Beceriler)
- Diğer Oyuncuların Duygularını Anlama
- Dikkat
- Dikkati Yoğunlaştırmak (Bilişsel Beceriler)
- Düşünme Becerileri
- El ve Motor Becerileri
- El – Ayak Koordinasyonu (Psikomotor Beceriler)
- El – Göz Koordinasyonu (Psikomotor Beceriler)
- Görsel Algı
- Hareketleri Hızlandırmak
- Hızlı Düşünme
- İletişim Becerileri
- İletişim ve Sosyalleşme (Sosyal ve Dil Becerileri)
- İnce Kas Becerileri (Psikomotor)
- Karar Verme (Bilişsel Beceriler)
- Konsantrasyon (Bilişsel Beceriler)
- Kurallara Uyma (Duyuşsal Beceriler)
- Küçük Kas Gelişimi (Psikomotor Beceriler)
- Mantık Yürütme
- Mesafe Algısı
- Odaklanma
- Otokontrol
- Oyuncuların Birbirleriyle Etkileşim Kurması
- Öz Güven (Duyuşsal Beceriler)
- Paylaşım
- Sabır
- Sıralı Düşünme
- Stratejik Düşünme
- Strateji Geliştirme (Bilişsel Beceriler)
- Tepki Hızı (Psikomotor Beceriler) Gelişimi Destekleme
Oyunun Oynanışı
֍ En az 2 ya da daha çok oyuncu oyuna girer.
֍ Oyuncular arasında gönüllülük esasıyla veya Sayışma Tekerlemesi yöntemi ya da kura çekme yöntemi ile oyuna ilk başlayacak oyuncu belirlenir.
֍ Aralarında oyun sırasını belirledikten sonra ilk oyuncu yere rastgele atılan bir aşığı göğüs hizasından aşağıya doğru bırakarak kendi aşığını yerdekine değdirmeye çalışır.
֍ Yere bıraktığı aşık değerse, o aşık atanın olur değmez ise attığı aşık yer de kalır.
֍ İkinci oyuncu aynısını tekrarlar.
֍ Aşıklar oyuncuların sırayla oynamasıyla aşığı bitenin oyundan çıkmasıyla sürer.
֍ En sona kalan ve en çok aşığı toplayan oyuncu kazanır.
֍ Oyun aynı şekilde devam edip gider.
© Oyun Kütüphanesi, 2020.
Her haklı saklıdır.
