ÇEÇEN
Oyun Kökeni: Çeçen, Türkiye (Erzurum / Oltu) kökenli bir oyundur.
Oyunun Bilinen Diğer İsimleri:
Oyunun Oynadığı Yer: Açık Alan
Oyun Türü: Sokak Oyunu (Düz ve geniş bir alan)
Katılımcı Sayısı: Grup Oyunu (En az 8 kişiyle oynanır)
Amaç: Oyun başında Emmenin ortasına dikilen “Gıynız“ı değnekle vurarak uzaklaştırmak.
Terimler:
Cığız: Mızıkçı, oyunbaz, düzenbaz, inatçı, dilbaz, lafebesi, zaman zaman yalancı olan oyuncu.
Çelik/Çalik: 25 – 30 cm uzunluğunda, 2 – 3 cm çapında dal parçası.
Holla Sopası: Oyuncunun kendi kol boyu uzunluğunda olan sopaya verilen ad.
Südük: Atılan çelik daire çizgisinin tam üstünde ise ya da bir sopa boyundan az bir mesafede ise “südük” olur. Yani oyuncu ölmemiştir, çünkü çelik dairenin ne içinde ne dışındadır, ama daireden uzağa düşmediği için de holla ile sayılıp can alınamaz. Kısaca südük kötü oyucular için “oh be, ölmedim” tesellisinden başka bir işe yaramaz. Südük mü değil mi tartışmaları, futboldaki çizgiyi geçti geçmedi tartışmaları kadar uzun ve hararetlidir.
Oyun Malzemeleri (Gereç, materyal):
– Öncelikle oynanacak yere üç-dört metre çapında bir daire çizin. Bu daireyi çubukla, balta ağzıyla yeri eşeleyerek çizebilirsiniz, ya da mümkünse kömürle, tebeşirle oluşturabilirsiniz.
– Daireni merkezine tepesi düzgün hale getirilmiş çapı 5 – 6 cm’lik bir kazık çakın. Kazığın yerden yüksekliği bel seviyenizden biraz fazla olabilir.
– 25 – 30 cm uzunluğunda, 2 – 3 cm çapında dal parçaları kesin. Kuru olmasın, hemen kırılır, budaklı olmasın, oyun esnasında size zarar verir. İşte bu oyun malzemesine “çelik” ya da “çalik” adı verilir. İsteyen istediği çeliği kullanabilir. Çeliğin iyisi çırtiden, karaağaçtan, yaş pelitten ve yaş çamdan olur.
– Holla denilen sopa da gereklidir. Oyuncunun kendi kol boyu herhalde iyi bir orandır. Bununla birlikte hollanın boyu insanın sopayı sallama kabiliyetine göre değişebilir. Aksi belirtilmedikçe oyun esnasında herkes kendi hollasını ya da mevcut hollalardan herhangi birini kullanma hakkına sahiptir.
– Ayrıca oyuncular için çeliğe havada iken dokunabilecek her şey örneğin çamın yapraklı dalları, ağaç dal parçaları, ceket, kazak vb. malzeme gerekli olabilir.
Kurallar: Bu oyun erkekler (yetişkin) tarafından oynanmaktadır.
Oyuna İlişkin Genel Kurallar:
– Çeçen oyunu, esasında modern beysbola benzeyen bir takım oyunudur.
Takımlar nasıl oluşur?
Büyükler, küçükler, posta posta, kura ile alma usulü, aşağı mahalle, yukarı mahalle, nasıl isterseniz. Bir takım bir kişi fazla ise karşı takım, o kişiye karşılık ekstra bir cana sahip olur. Oyunun tadı için altın kural, cığızlar eşit dağıtılmalı. Cığız kimdir? Çünkü çeçende hakem yoktur, herkes kendi hakkını kendisi savunmak zorundadır.
Oyunun Oynanışı
֍ Kura ile hangi grubun oynayan, hangi grubun karşılayan olduğuna karar verilir.
֍ Dairenin hafif yamaca bakan kısmı oyunun yönüdür.
֍ Bu yönde iki çam arası, iki çırti arası, iki derecik arası gibi sınırlar belirlenir.
֍ Herkesin iki canı vardır.
֍ Takımlar kalabalık ise tek can yeterlidir.
֍ Oynayan oyuncu çeliklerden birini kazığın üzerine koyar ve holla denilen sopayla çeliğe vurarak onu en uzağa, karşılayan oyunculardan birinin olmadığı bir noktaya göndermek ister.
֍ İyi vuramayan birisi için amaç uzağa göndermek değil, kimsenin çeliğe dokunamadığı bir yere vurmak olmalıdır.
֍ Çeliğe vurmadan önce gideceği yön belli olmasın diye karşı takımın oyuncularının bakış açısını kapatanlar ve çeliğin yönünü son anda değiştirenler gıcık sayılırlar.
֍ Oynayan oyuncu çeliğe vurunca karşılayanlar çeliği yere değmeden yakalamak için koşarlar, eğer çeliği yakalayamaz ve dokunamazlarsa çeliğin düştüğü yerden onu dairenin içine geri atmaya çalışırlar.
֍ Dairenin içine düşen çelik oynayan oyuncunun canını alır ve o oyuncu ölmüş sayılır.
֍ Atılan çelik eğer gelip dairenin içindeki direğe vurursa bütün takım ölmüş sayılır.
֍ Atılan çeliği oyuncu sopasıyla uzağa vurursa ya da o vurmasa bile çelik kendiliğinden dairenin uzağına düşerse, sopa boyuyla ölçüm yapılır.
֍ 5 sopa boyu bir can demektir.
֍ Sakın beşten sonra altı demeyin! Niye mi? Bir zahmet aşağıyı oku. Takım arkadaşlarından ölmüş olan varsa oyuncu istediğine bu canı verebilir.
֍ Eğer atılan çelik oyuncu tarafından çok uzağa vurulmuşsa saymaya gerek yoktur.
֍ O zaman takımındaki herkes “culli cumart” olur. Yani herkes yeni oyun başlamış gibi canlarına sahip olurlar, ölenler yeniden oynama hakkı kazanır.
֍ Eğer ölen yoksa saymaya gerek yoktur. Çünkü can sonra ölürsem kullanacağım diyerek yedeklenemez.
Gelelim vurulan çeliği oyun sınırlar içinde karşılayanlara:
֍ Karşılayanın birinci amacı vurulan çeliği havada yakalamak olmalıdır.
֍ Çelik yere düşmeden, çeliği yere düşürmeden havada yakalayan kişi, oynayan bütün takımın canını almış sayılır ve kendi takımını dairenin başına getirir.
֍ Ancak yere çarpıp havalanan çeliği tutmak geçerli değildir.
֍ Çelik havadan yere düşerken, elindeki herhangi bir şeyle, vücudunun herhangi bir yeriyle çeliğe dokunan sadece vuran kişiyi öldürmüş sayılır.
֍ Bunun için havada gelen çeliği önce tutmak, tutamıyorsan en azından dokunmak gerekir.
֍ Onu da yapamadıysan cığızlık yapıp “bana değdi” diye yalan söyle, yemin et, yüzün kızarmazsa tabii.
֍ Hatta koş, yere düşüp duran çeliğin üstüne bas, “ayağımın altı ile” vurdum de.
֍ Yerlerse ne ala. Yemezlerse komik duruma düşersin eğlence olur.
֍ Onu da yapamadıysan çeliği en azından dairenin içine atman gerekir ki karşı takımın oynayan oyuncusunu öldürmüş olabilesin.
֍ Böylece oynayan öldüğü için anında sopayı bir başka takım arkadaşına bırakır, daireyi terk eder, bir daha kendisine can alınıncaya kadar, ya da takım “culli cumart” olana kadar oynayamaz.
֍ Tabi ki attığın çelik dairenin içinde kalmayabilir, hele uzaktan atıyorsan.
֍ O zaman bir oyuncunuzu, daha doğrusu cığız oyuncunuzu dairenin arkasında tutun ki hem atılan çelikleri dairenin içinde tutmaya çalışsın, hem de holla ile saymalarda, ölen kalanda oynayan oynamayan konusunda uyanık olsun.
Bir tek oyuncuyu öldüren durumlar:
֍ Vurduğun çelik daireyi terk etmediyse öldün sen.
֍ Hollayı üç defa çeliğe doğru salladın ve vuramadınsa öldün sen.
֍ Vurduğun çeliğe karşılayanlardan biri, ya da o kişinin malzemesi dokundu ise öldün sen.
֍ Karşıdan atılan çelik koruduğun dairenin içine düştü ise öldün sen.
֍ Anlaşmaya göre yanan yerlere vurdunsa öldün sen. Ancak anlaşma yanmanın bütün takımı yakacağı ise takımı da yakarsın.
Bütün takımı toptan öldüren durumlar:
֍ Oynayan takımın vurduğu çelik karşılayanlar tarafından havada yakalanırsa takım ölmüş demektir. En garanti yoldur.
֍ Karşılayanların daireye geri attığı çelik ne şekilde olursa olsun, kazığa/direğe çarptı ise takım ölmüş demektir.
֍ Takım oyuncuları tek tek ölürse doğal olarak bütün takım da ölmüş demektir.
֍ Anlaşmaya göre yanan yerler bütün takımı öldürebilir. Çünkü yanma kuralı gibi çeçen oyununun bazı kuralları, takımların anlaşmalarına göre değişebilir.
Can alma kuralları:
֍ Oyuna zaten bir canla başlarsın. Eğer ölmüşsen o zaman da
֍ Takım arkadaşlarından biri sana beş holla sayarak can alabilir.
֍ Takımın culli cumart olursa herkes culli olur. Sen de cullanmış olursun. Yani can alırsın.
֍ Bazen anlaşmaya göre biri sana canını devredebilir. Çünkü o ya cağ kesiyordur, ya da çay demliyordur.
Karşılama Kuralı:
֍ Takımdan bir arkadaşın çeliğe vurdu, karşılayanlardan biri de havada çeliğe çarptı.
֍ Kural gereği arkadaşın ölür.
֍ O ölünce takım arkadaşı oynamak için sopayı alır.
֍ Çeliği daireye atacak oyuncu “karşılıyor musun?” diye sorar.
֍ “Evet” deyip karşılıyorsan sakın attığı çeliği daireye düşürme.
֍ Eğer karşılamıyorsan yeni bir çeliği kazığın üzerine koyar vurursun.
֍ Taktik: Çelik daireye ulaştırılamayacak kadar uzakta ise ya da çeliği ben oraya kadar vuramam diyorsan karşıla. Ancak garantisi yok, oynamadan ölürsün, sonra pişman olursun.
Aktaramama Kuralı:
֍ Diyelim ki arkadaşınız size can alıyor.
֍ Geri atılan çeliğin daireye uzaklığını saydı, dört holla geldi, bir holla eksik.
֍ Çeliği kazığa koyup tekrar vurur, karşıdan atılan çeliği karşılar ve beşe tamamlarsa can alırsın.
֍ Beşe tamamlayamadan ölürse, gitti güzelim dört hollan.
֍ Anlaşmaya göre başka bir oyuncu da beşe tamamlayabilir.
֍ Arada ölünmemesi şartıyla tabi ki.
֍ Anlaşmalar takımlar arası yapılır.
İkinci Vuruşta Tutturma Kuralı:
֍ Sen çeliğe vurdun, karşılayanlar tutamadı, dokunamadı.
֍ Çeliği geri daireye doğru attılar.
֍ Sen de daireye girmesin, arkadaşlarıma da can alıyım diye gelen çeliğe sopayla okkalı bir şekilde vurdun.
֍ Çelik havalandı, geri gitti, karşılayanlardan biri de çeliği havada tuttu.
֍ Bütün takımı öldürdün demektir.
֍ Taktik: Havadan gelen çeliği yere doğru vur. Arkaya kimsenin olmadığı yöne aşırt. Üçüncü şık Allah’a sığın salla gitsin. Kaderine razı ol.
Altı Kuralı:
֍ Holla ile can almak için sayarken 5’ten sonra tekrar 1’den başlayın, altı, yedi diye saymayın.
֍ Çünkü saydığınız bütün hollalar geçersiz olur.
֍ Yani ben 10’a kadar sayıp ikiye böleyim iki can etsin demeyin.
֍ Kural işte, saçma ama dikkat geliştirir.
Yamalık:
֍ Çeliğin daireden uzaklığı 5 holla tam ise arkadaşına can alırsın.
֍ Ama ya 5 buçuk ise ne yapacaksın. Çeçen oyununda yarımlar toplanmaz. Karşı takıma yamalık verilir.
֍ Yani “ihtiyacım olan beş holla çıktı, bana lazım olan canı aldım, yarım fazlaya ihtiyacım yok, al sen, açık yerlerine yama vur.” demektir.
֍ Aynen şöyle ifade edilir: “Ahan bu da sene yamaluk“.
֍ Zaten bu bir mizahtır, oyunda herhangi gerçek bir karşılığı yoktur.
Kıldırma attırmak:
֍ Can almak için holla ile sayarken, hollayı havada yarım daire döndürerek kısa mesafeden daha fazla sayı almaya çalışmak.
֍ Taktik: Bazıları uzun değnekle vurur, kısası ile sayar. Bazıları daireye dik değil, teğet sayarak mesafe kazanır. Bazıları çeliğin yerinden saymaz. Bazıları tembeldir, “saymaya gerek yok, iki can sayalım olsun bitsin” der.
֍ Dikkat edin. Hepsi hilebazlıktır efendim.
Yerine vurmak:
֍ Başkasının canını ödünç alıp onun yerine oynamak.
Cığız kimdir?
Mızıkçının, oyunbazın, düzenbazın, inatçının, dilbazın, lafebesinin, zaman zaman yalancının tekidir. Valla bir defa oyna, zaten onu hemen tanırsın. Cığızlar iki türlüdür:
– Komik cığız: Cığızlık yapar, oyuna espri katar, deyimler kullanır, atasözü söyler, dalgasını geçer, ama haksız olduğunu bildiği için tadında bırakır. Bunlar olmazsa, çeçende tat olmaz.
– Gıcık cığız: Cığızlık yapar, her şeye itiraz eder, kavga eder, inatçının tekidir, işi uzatır, kazığı kırar, oyunu bozar, velhasıl oyunun içine eder.
Ara Not: Çeçen oyununda espri, mizah, cığızlık her zaman vardır oyunu aşırı ciddiye alan tat alamaz.
Kim yener?
Ortalama süreler dikkate alınır. Hangi takım daha uzun süre oynuyorsa o takım yenmiş sayılır. Ancak bu her zaman oyun sonrası uzun bir tartışma konusudur. ?Net bir şekilde yenen görmedim? desem, yalan olmaz.
Oyun ne zaman biter?
֍ Genellikle karanlık nedeniyle çelik görünmez olmuşsa, takımlardan biri ağlamışsa, oyunculardan biri ciddi şekilde yaralanmışsa, ya da bir oyuncu kazığı, hollayı kırıp fiili durum oluşturmuşsa oyun biter.
֍ Cağlar ve çaylar soğumasın, yorulduk diye de oyun bitirilebilir.
Faydaları ve güzel yanları:
֍ Eğlendirir, spordur, kasları geliştirir, beyin-kas koordinasyonunu geliştirir, dikkati geliştirir, sosyalleştirir, espri gücünü geliştirir, kişiye kendi hakkını savunmasını öğretir, taktik-strateji yapan kişilerin zekasını geliştirir, başkasına yardım etmeyi öğretir, doğayla iç içe bir oyundur, çevrecidir, kişiye alanını savunmayı öğretir, matematik ve geometri zekasını geliştirir, yaptıklarının sorumluluğunu üstlenmeyi öğretir, inisiyatif almayı öğretir, eleştirilere katlanmayı öğretir, eleştiri ve özeleştiriyi öğretir, dostluk saygı ve sevgiyi öğretir.
Oyun tehlikeli midir?
֍ Zaman zaman evet.
֍ Çeliği tutayım derken kafasına yiyen, parmaklarını kıran, tümseğe takılıp yuvarlanan, çukura düşen, ağaca çarpan çoktur.
֍ Hollaya yakın durmamalı, oyuncunun elinden fırlayıp çarpabilir.
֍ Karşıdan atılan çelik her zaman tehlikelidir, ya sıçrar, ya da oyuncu hollayla saçma yönlere doğru vurabilir.
Oyunun videosu:
© Oyun Kütüphanesi, 2020.
Her haklı saklıdır.
