KİBRİT
(HIRSIZ-JANDARMA)
Oyun Kökeni: Kibrit (Hırsız – Jandarma), Türkiye (Burdur) kökenli bir oyundur.
Oyunun Bilinen Diğer İsimleri:
Kibrit: Türkiye (Sakarya / Kaynarca)
Kibrit Atmaca: Türkiye (Çankırı)
Kibrit Kutusu: Türkiye (Malatya)
Yedibey: Türkiye (Erzincan / Refahiye / Gökseki kasabası)
Oyunun Oynadığı Yer: Kapalı Alan
Oyun Türü: Oda Oyunu
Katılımcı Sayısı: Grup Oyunu (En az 8 kişi ile oynanır)
Amaç: Oyundan tüm oyuncuların ve seyredenlerin eğlenmiş ve mutlu bir şekilde ayrılmış olması.
Terimler:
Ekmek: Kibrit kutusunun resimli (düz yüzü) kısmı üste gelecek şekilde konumlanması durumudur. Ekmek, ceza almaz, emir veremez ve ceza uygulayamaz.
Hırsız: Kibrit kutusunun yazılı (ters yüzü) kısmı üste gelecek şeklide konumlanması durumudur. Hırsız, ceza alan kişidir.
Jandarma: Validen sonra gelen üst konumdur. Kibrit kutusunun yakan yerlerinden birinin sırt kısmının ayakta kalması durumunda alınan unvandır. Jandarma, ceza uygulama yetkisine sahip olup, peşkiri elinde tutan oyuncudur. Jandarma, valinin verdiği cezaları uygular. Bir oyuncu hem jandarma hem de vali konumlarına sahip olabilir. Bu durumda emir veren, ceza uygulayan oyuncu olur. (Bazı bölgelerde jandarma yerine, çavuş veya tura gibi terimler de kullanılmaktadır.)
Kaç kere: Peşkirin, hırsızın eline kaç kere vurulacağını belirtir.
Kibrit Kutusu: Kibrit kutusunun içinin kibrit çöpü ile dolu ve herhangi bir deformasyonu olmaması gerekir. Hatta yeni bir kibrit kutusu, rahat kavranır, yuvarlanma daha sağlam olur.
Peşkir: Genellikle pamuk ipliğiyle dokunmuş havlu, büyük mendil biçiminde pamuk ya da keten bez.
Sağ – Sol: Peşkirin, hırsızın hangi eline vurulacağını belirtir.
Vali: Oyunda en üst konumdur. Kibrit kutusunun dik gelmesi durumunda oyuncu vali unvanını alarak hem dokunulmazlığa hem de ceza verme yetkisine sahip olur. Bir oyuncu hem vali hem de jandarma konumlarına sahip olabilir. Bu durumda emir veren, ceza uygulayan oyuncu olur. (Bazı bölgelerde vali yerine, hâkim veya bey gibi terimler de kullanılmaktadır.)
Yağlı: Peşkirin, hırsızın eline çok sert vurulacağı anlamına gelir.
Yağsız: Peşkirin, hırsızın eline yumuşak vurulacağı anlamına gelir.
Oyun Malzemeleri (Gereç, materyal): Bir adet içi kibrit çöpü ile dolu kibrit kutusu ve bir adet bir ucu düğümlenerek topuz haline getirilmiş Peşkir.
Kurallar: Bu oyun erkekler (8 yaş ve üzeri) tarafından oynanmaktadır.
Oyuna İlişkin Genel Kurallar:
– Her ne kadar uzun kış gecelerinde oynanan bir çocuk oyunu olsa da çoğu zaman büyükler de bu oyuna katılmadan duramazlar.
– Oyun için özel bir alanın hazırlanması gerekmemektedir. Alanın geniş ve düz olması yeterlidir. Genel olarak oyun iç mekân oyunu olmasına karşın, dış mekânlarda da oynanabilir. Ancak hava şartları önemlidir. Özellikle de rüzgâr, kibrit kutusunun doğal hareketlerini olumsuz etkileyebilir.
– Oyunda can sıkıcı kurallar bulunmamaktadır. Kural olarak tanımlanabilecek ama aslında biraz dikkat gerektirecek olan, kibrit kutusunun atılma şeklidir. Kibrit kutusunun, başparmak ve işaret parmakları ile tutulup, oyun alanında birkaç kez takla atacak şekilde yuvarlanması gerekir. Kibrit kutusunun düzgün bir şekilde takla atarak yuvarlanabilmesi için, kutunun deforme olmaması ve içinin dolu olması gerekir. İçinde kibrit çöpü olmayan veya yarım dolu kutularda dengesizlik olabileceği için oyunun heyecanı kaçabilir.
– Oyunda her oyuncu, hem vali hem jandarma konumundaki oyuncunun dediklerini yapmak zorundadır. Oyunda her oyuncu, kibrit kutusunun atış sonrası konumuyla vali veya jandarma olabileceği için, verilen cezalar uygulanmalıdır. Cezanın şiddeti, ceza veren oyuncunun kararına bağlıdır. Cezayı uygulayan oyuncunun (jandarma) öncelik hakkı yoktur.
Oyunun Oynanışı
֍ Kibrit kutusu, başparmak ve işaret parmağıyla tutulup ortaya atılır.
֍ Her oyuncu (saat yönünde) sırayla kibrit kutusunu atarak sırasını savar.
֍ Oyunculardan biri, kibrit kutusunu dik konuma getirebilirse, o oyuncu vali olur.
֍ Vali olan oyuncu, emir veren kişidir ve bir başkası vali olana kadar rahat bir oyun oynayabilir.
֍ Çünkü vali, hiç ceza almaz, ceza alacak olan oyuncunun kaç tane ve hangi şiddette cezalandırılacağına karar verir.
֍ Cezayı uygulayan oyuncu, jandarmadır.
֍ Ceza aracı olan ve ucu düğümlenerek topuz hale getirilen peşkir, jandarmanın elindedir.
֍ Vali, aynı zamanda jandarma da olabilir.
֍ Bunun için yapması gereken tek şey kibrit kutusunu, yakma yüzü dik gelecek şekilde konumlandırmaktır.
֍ Bu oyuncu artık hem vali hem de jandarmadır.
֍ Cezalı oyuncuya istediği kadar, istediği şiddette peşkiri vurabilir ve intikam alabilir.
֍ Vali veya jandarma, her oyuncuya dayak atamaz.
֍ Sadece kibritin yazılı tarafı üste gelecek şekilde atarak “hırsız” olan oyuncuya dayak atabilir.
֍ Hırsız, bu konumdan iki şekilde kurtulabilir.
֍ Birincisi kibrit atma sırası kendine geldiğinde, kibrit kutusunu hırsız konumunun dışında diğer konumlara getirmektir.
֍ İkincisi ise başka bir oyuncunun hırsız konumunda kibrit kutusunu atmasıdır.
֍ Böylece yeni hırsız belirlenmiş olurken, eskisi de kurtulmuş olacaktır.
֍ Cezadan bir başka kurtulma yolu ise af veya valinin “yağsız, bir kere” emriyle cezayı en hafif şekliyle uygulatmasıdır.
֍ Aksi halde hırsız, oyun boyunca dayak yemeye mahkûmdur.
֍ Hele bir de valinin intikam duyguları kabarmış, dayağı atacak jandarmaya; “on tane sağ, on tane sol, yağlı olsun” emri vermişse, işte o zaman oyunun en şiddetli noktasına gelinmiş demektir.
֍ Emri alan jandarma, topuz haline getirilmiş peşkiri sıkıca kavrar, var gücüyle hırsızın eline vurmaya başlar.
֍ Refleks de olsa hırsız elini çeker, peşkir boşa giderse ceza iki katına çıkabilir.
֍ Zira hırsız cezadan kaçamaz, kaçarsa bedel öder.
֍ Oyunda emir veremeyen, dayak atamayan veya dayak yemeyen oyuncular da vardır.
֍ Bu oyuncu veya oyuncular kibrit kutusunun resimli tarafını üste gelecek şekilde atabilenlerdir.
֍ Bir nevi oyunun dokunulmazlarıdır. Kimseye kin beslemezler veya kimsenin kinini almazlar. Zira bu oyuncular oyunun en masum ve en etkisiz elemanlarıdır. Aslında oyundan en az zararla çıkan oyuncu olmasına karşın, bir anlamda oyunun en pasifi ve en az zevk alan oyuncusudur.
֍ Kibrit oyunu, her oyuncunun sırayla kibrit kutusunu oyun alanına yuvarlamasıyla devam eder.
֍ Kibrit kutusunun yuvarlanma sonrasındaki duruşu, oyuncunun yeni statüsünü belirler.
֍ Buna göre daha önce vali olan bir oyuncu, yeni konumla jandarma ve hatta hırsız olabilir. Veya kibritin resimli tarafını atarak “ekmek” konumuyla oyunda etkisiz ve cezasız konuma gelebilir.
֍ Aynı şekilde oyuncu tam tersi konumlara da sahip olabilir. Bu hızlı ve ani değişimler, oyunun hareketlenmesine, heyecanın artmasına vesile olur.
֍ Oyunun bu inişli çıkışlı performansı, oyun süresince heyecanlı bir bekleyişi, korku dolu ceza uygulamasını veya intikam duygularını tetikleyerek hoşça vakit geçirilmesini sağlar.
֍ Oyun aynı şekilde devam edip gider.
